Οι ρευματικές παθήσεις οφείλουν το όνομα τους στη λέξη ρεύμα που σημαίνει ροή ή κίνηση υγρού. Συναντάται σε ιπποκρατικά συγγράμματα και αργότερα χρησιμοποιήθηκε από τον Γαληνό (128-200 μ.Χ.) ο οποίος πίστευε ότι οι παθήσεις των αρθρώσεων οφειλόταν σε διαταραχή της κίνησης του φλέγματος ενός εκ των τεσσάρων χυμών που πιστεύονταν ότι υπήρχαν στον ανθρώπινο οργανισμό (αίμα, φλέγμα, κίτρινη και μέλαινα χολή).

Σήμερα γνωρίζουμε πως οι ρευματικές παθήσεις είναι μια ευρεία και ετερογενής ομάδα, μη τραυματικών και μη χειρουργικών νοσημάτων, που προσβάλλουν  αρθρικούς ή περιαρθρικούς ιστούς, καθώς και οι παθήσεις του συνδετικού ιστού άλλων οργάνων εκτός του μυοσκελετικού συστήματος. Εκδηλώνονται με πόνο ή/και δυσκαμψία ακολουθώντας ή όχι φλεγμονή και με επηρεασμό της λειτουργίας του οργάνου που προσβάλλεται. Η μεγάλη τους ετερογένεια χαρακτηρίζει και την κλινική τους έκφανση, αφού μπορεί να είναι από ακίνδυνα ως απειλητικά για τη ζωή του ασθενούς, αν δεν διαγνωσθούν και δεν θεραπευτούν έγκαιρα.

Διακρίνονται σε 4 μεγάλες κατηγορίες:

• Εκφυλιστικές ρευματικές παθήσεις όπου περιλαμβάνονται νοσήματα όπως η οστεοαρθρίτιδα και η εκφυλιστική σπονδυλοαρθροπάθεια.
• Εξωαρθρικούς ρευματισμούς: όπου περιλαμβάνονται οι τενοντίτιδες, οι τενοντοελυτρίτιδες, οι ορογονοθυλακίτιδες και η ινομυαλγία,
• Μεταβολικές διαταραχές με προσβολή του μυοσκελετικού όπως οι κρυσταλλογενείς αρθρίτιδες, η οστεοπόρωση και η αρθροπάθεια του σακχαρώδη διαβήτη και
• Φλεγμονώδεις ρευματοπάθειες που περιλαμβάνουν τη ρευματοειδή αρθρίτιδα, τις οροαρνητικές σπονλυλοαρθροπάθειες, τις αγγειίτιδες και τα αυτοάνοσα νοσήματα του συνδετικού ιστού όπως είναι ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος και η συστηματική σκλήρηνση.

Ευρέως διαδεδομένοι και συνάμα ασαφείς είναι οι όροι «ρευματισμός», «αρθριτικά» και «ρευματικά». Ο ρευματισμός είναι ένας γενικός όρος που παραπέμπει σε άλγος των αρθρώσεων και των περιαρθρικών ιστών δηλαδή των τενόντων, των συνδέσμων, των ενθέσεων, των τενόντιων ελύτρων, των ορογόνων θυλάκων και των μυών. Θεωρείται ξεπερασμένος και δεν χρησιμοποιείται στην ιατρική κοινότητα, αφού δεν προσδιορίζει την αιτιολογία του άλγους αν δηλαδή είναι φλεγμονώδους ή εκφυλιστικής αιτιολογίας. Οι όροι «αρθριτικά» ή «ρευματικά» επίσης δεν έχουν θέση στη σύγχρονη ιατρική ορολογία αφού είναι ασαφείς και αόριστοι χωρίς περιεχόμενο. Στη συνείδηση του κόσμου πάντως συνήθως παραπέμπουν στην οστεοαρθρίτιδα, αλλά μπορεί να συγχέονται με την ρευματοειδή αρθρίτιδα ή με άλλες φλεγμονώδεις αρθροπάθειες.

Με όλες αυτές τις παθήσεις ασχολείται η ρευματολογία, δηλ. η ειδικότητα της ιατρικής που έχει ως αντικείμενο τη διάγνωση και θεραπεία αυτών των νοσημάτων. Καλύπτει περίπου 200 νοσήματα και απαιτεί συνολική και σφαιρική προσέγγιση των πασχόντων ατόμων.

Παθήσεις χωρίς ηλικία

Για τον πολύ κόσμο οι ρευματικές παθήσεις ταυτίζονται με την τρίτη ηλικία, στην πραγματικότητα όμως μπορούν να προσβάλλουν όλους, από τα παιδιά μέχρι τους ηλικιωμένους, με την συχνότητα τους ωστόσο να αυξάνεται με την αύξηση της ηλικίας. Ενδεικτικά αναφέρουμε  τη νόσο Kawasaki και τα εμπύρετα κρυοπυρηνικά σύνδρομα που προσβάλλουν μικρά παιδιά, τη νεανική ρευματοειδή αρθρίτιδα σε μεγαλύτερα παιδιά και εφήβους, τον συστηματικό ερυθηματώδη λύκο συχνότερα σε γυναίκες 20-45 ετών, την οστεοπόρωση σε γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση και την ουρική αρθρίτιδα συνήθως σε άντρες άνω των 40 ετών.

Θεωρούνται επίσης από πολλούς ως σπάνια νοσήματα. Η αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική αφού σύμφωνα με μεγάλες επιδημιολογικές μελέτες, τόσο στη χώρα μας όσο και στο εξωτερικό, αποτελούν ως σύνολο τα συχνότερα παθολογικά νοσήματα ξεπερνώντας τα καρδιολογικά και τα αναπνευστικά. Περίπου 1 στους 4 πάσχει από ρευματικό νόσημα με συχνότερο όλων την οσφυαλγία (δεν αποτελεί νόσημα αλλά σύμπτωμα).

Πολλοί σχετίζουν τις συγκεκριμένες παθήσεις και με τις μεταβολές του καιρού. Από την εποχή του Ιπποκράτη, ήταν γνωστό ότι οι αλλαγές του καιρού μπορούν να επηρεάσουν τους πόνους των ασθενών που πάσχουν από χρόνια ρευματικά νοσήματα. Υποστηρίζεται από πολλούς, χωρίς όμως να έχει επιβεβαιωθεί επιστημονικά, ότι επειδή ο αρθρικός χόνδρος αποτελείται κατά 90% από νερό είναι λογικό να μεταβάλλεται σε όγκο κατά την διάρκεια των μεταβολών της θερμοκρασίας, της σχετικής υγρασίας και της ατμοσφαιρικής πίεσης του περιβάλλοντος. Ο αρθρικός χόνδρος στερείται νεύρων και δεν πονάει. Στην χρόνια αρθρίτιδα όμως δημιουργούνται βλάβες και διαταραχές της αρχιτεκτονικής της άρθρωσης, ώστε ακόμη και οι μικρές μεταβολές του μεγέθους του αρθρικού χόνδρου, να μπορούν να προκαλούν πιεστικά φαινόμενα σε περιοχές της άρθρωσης που περιέχουν ελεύθερες νευρικές απολήξεις με επακόλουθο άλγος.

Αιτίες και θεραπεία

Αιτιοπαθογενετικά ωστόσο, παρά τη μεγάλη πρόοδο που έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια, τα ρευματικά νοσήματα δεν έχουν αποσαφηνιστεί. Αυτό ισχύει κυρίως για τα φλεγμονώδη ρευματικά νοσήματα όπου εμπλέκεται η διαδικασία της αυτοανοσίας, δηλαδή ο οργανισμός να επιτίθεται σε δικά του υγιή κύτταρα. Πρόκειται για σύνθετη διαδικασία στην οποία συμμετέχουν ποικιλία κυττάρων, όπως τα ουδετερόφιλα, τα λεμφοκύτταρα, τα μακροφάγα και οι κυτταροκίνες, διαμορφόνωντας μοριακούς καταρράκτες με τελικό σκοπό την καταστροφή του αντίστοιχου στόχου (αρθρώσεις, μυς, νεφροί, πνεύμονες κλπ).

Πρόκειται επίσης για νοσήματα που δεν μεταδίδονται και δεν κληρονομούνται αν και κάποια εμφανίζουν κληρονομική προδιάθεση, δηλαδή αυξημένες πιθανότητες να εμφανιστούν. Μπορούν να προσβάλλουν και τα δύο φύλα. Υπάρχουν ωστόσο παθήσεις με σαφή φυλετική προτίμηση. Έτσι για παράδειγμα ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, η οστεοπόρωση και η ινομυαλγία είναι νόσοι των γυναικών, ενώ η αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα και η ουρική αρθρίτιδα είναι των αντρών. Συνολικά πάντως προσβάλλονται περισσότερο οι γυναίκες παρά οι άντρες με αναλογία περίπου 2:1.

Θεραπευτικά τα ρευματικά νοσήματα γνωρίζουν τεράστια πρόοδο τα τελευταία χρόνια. Από την εποχή της κορτιζόνης και των μη στεροειδών αντφλεγμονωδών φαρμάκων με τις πολλές παρενέργειες και τα πτωχά αποτελέσματα στη δεκαετία του '80, περάσαμε στα ανοσοτροποποιητικά φάρμακα (μεθοτρεξάτη, λεφλουνομίδη, σουλφασαλαζίνη, υδροξυχλωροκίνη κλπ) και στους βιολογικούς παράγοντες της τελευταίας δεκαετίας. Έτσι σήμερα με την έγκαιρη διάγνωση, την γρήγορη έναρξη και ταυτόχρονα πολύ πιο στοχευόμενη θεραπευτική αγωγή, επιτυγχάνεται η επιβράδυνση της εξέλιξης των νοσημάτων αυτών, ο καλύτερος έλεγχος των συμπτωμάτων και τελικά η βελτίωση της ποιότητας ζωής και της λειτουργικότητας των ασθενών.

Συνοψίζοντας, τα ρευματικά νοσήματα συχνά και κάποια όπως τα αυτοάνοσα, μπορεί να διαλάθουν της διάγνωσης και να υποθεραπεύονται, ταλαιπωρώντας τους ασθενείς,  μέχρι τελικά να φτάσουν στον ρευματολόγο. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στην κατανόηση των παθογενετικών μηχανισμών, έχοντας ως επακόλουθο την συνεχή ανακάλυψη νέων και πιο στοχευμένων φαρμάκων. Η αντιμετώπιση τους επομένως είναι πολύ πιο αποτελεσματική, βελτιώνοντας έτσι την ποιότητα ζωής, την συνολική λειτουργικότητητα και το προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών αυτών.