Συνήθως δεν είναι γνωστή η αιτία  που προκαλεί την ανάπτυξη των όζων, αλλά συχνά βρίσκονται σε μέλη της ίδιας οικογένειας. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η έλλειψη ιωδίου στη διατροφή είναι μια πολύ συνηθισμένη αιτία των όζων του θυρεοειδούς αδένα. Στην Ελλάδα η ανάπτυξη των όζων παρατηρείται πιο συχνά σε ανθρώπους που κατάγονται από συγκεκριμένες περιοχές με έλλειψη ιωδίου όπως περιοχές της  Αρκαδίας, της  Καρδίτσας και της Ηπείρου.  Άλλοι περιβαλλοντικοί παράγοντες που ενοχοποιούνται για την  εμφάνιση τους είναι το κάπνισμα, το άγχος, διάφορα φάρμακα και λοιμώξεις.

Οι όζοι του θυρεοειδούς στην πλειοψηφία τους είναι καλοήθεις.  Παρόλα αυτά επειδή σε ένα μικρό ποσοστό μπορεί να κρύβουν κακοήθεια,  είναι σημαντικό να αποκλείσουμε τον καρκίνο.  Διάφοροι προδιαθεσικοί  παράγοντες πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από το ιστορικό, όπως η ηλικία του ασθενούς, το φύλο, η ακτινοβολία στο κεφάλι ή στο λαιμό κατά την διάρκεια της παιδικής ή εφηβικής ηλικίας, το οικογενειακό ιστορικό καρκίνου θυρεοειδούς σε έναν ή περισσότερους συγγενείς 1ου βαθμού.  

Τέσσερα όμως είναι τα πιο συχνά ερωτήματα σχετικά με τους όζους του θυρεοειδούς. Ας τα δούμε αναλυτικά.

Οι όζοι προκαλούν συμπτώματα;

Τις περισσότερες φορές οι όζοι δεν επηρεάζουν τη λειτουργία του θυρεοειδούς και δεν προκαλούν κανένα  σύμπτωμα. Αν ο όζος είναι πολύ μεγάλος μπορεί να προκαλέσει πόνο τοπικά και συμπτώματα πίεσης στον λαιμό. Ξαφνικός πόνος οφείλεται συχνά σε αιμορραγία ενός κυστικού όζου. Ο βήχας, η βραχνάδα ή δυσκολία στην κατάποση ή την αναπνοή, η γρήγορη αύξηση στο μέγεθος του όζου ή διογκωμένοι λεμφαδένες στο λαιμό είναι συμπτώματα που θεωρούνται ύποπτα για κακοήθεια. Ένα μικρό ποσοστό όζων παράγει θυρεοειδικές ορμόνες (θερμοί όζοι) και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε υπερθυρεοειδισμό που εκδηλώνεται με ταχυκαρδία, αρρυθμίες, εφίδρωση, νευρικότητα κ.α.

Ποιες εξετάσεις πρέπει να γίνουν όταν ένας όζος διαπιστώνεται τυχαία;

Πάντα ξεκινάμε με την κλινική εξέταση από τον ιατρό. Στη συνέχεια γίνεται ένας βασικός έλεγχος που περιλαμβάνει μέτρηση θυρεοειδικών ορμονών στο αίμα  (Τ3, Τ4, TSH) για να δούμε αν ο θυρεοειδής λειτουργεί φυσιολογικά ή αν υπάρχει κάποια διαταραχή. Αν από τις εξετάσεις αίματος βρεθούν τιμές  TSH μικρότερες από την κατώτερη φυσιολογική τιμή για το εργαστήριο τότε χρειάζεται  να γίνει  σπινθηρογράφημα θυρεοειδούς για να διαπιστώσουμε αν πρόκειται για «θερμό» όζο (λειτουργεί περισσότερο σε σχέση με το γύρω παρέκχυμα ή  «ψυχρό» όζο (με μειωμένη λειτουργικότητα από τον γύρω αδένα). Ο «θερμός» όζος είναι σχεδόν πάντα καλοήθης ενώ ο «ψυχρός» όζος σε ένα ποσοστό 5-10% μπορεί να είναι κακοήθης.

Το υπερηχογράφημα θυρεοειδούς πρέπει να γίνεται σε όλους τους ασθενείς με ψηλαφητούς  θυρεοειδικούς όζους,  ή  με οζώδη βρογχοκήλη. Το υπερηχογράφημα είναι πολύ σημαντικό γιατί μας δίνει ακριβείς πληροφορίες για το μέγεθος και τον αριθμό των όζων, την σύστασή τους (συμπαγείς ή κυστικοί) καθώς και την παρουσία υπόπτων χαρακτηριστικών, όπως η παρουσία μικροαποτιτανώσεων, η υποηχογένεια και η αυξημένη αγγείωση στο εσωτερικό του όζου. Οι κυστικοί όζοι είναι συνήθως καλοήθεις.
   
Πως γίνεται μακροχρόνια η παρακολούθηση ασθενών με όζους θυρεοειδούς;

Δεν υπάρχουν  ειδικές εξετάσεις στο αίμα που να διαχωρίζουν τους καλοήθεις από τους κακοήθεις όζους τους θυρεοειδούς εκτός από την τιμή της καλσιτονίνης, η οποία θα πρέπει να προσδιορίζεται οπωσδήποτε σε περιπτώσεις με οικογενειακό ιστορικό μυελώδους καρκίνου θυρεοειδούς. Ωστόσο η χρησιμότητα της ως εξέταση  ρουτίνας είναι ακόμα υπό συζήτηση ενώ προτείνεται σε ασθενείς που πρόκειται να υποβληθούν σε επέμβαση για πολυοζώδη  βρογχοκήλη προκειμένου να αποφύγουν τον κίνδυνο μιας ανεπαρκούς χειρουργικής αντιμετώπισης. Ο κυτταρολογικός έλεγχος με παρακέντηση με λεπτή βελόνη (FNA) είναι η πιο ακριβής μέθοδος για την εκτίμηση των όζων του θυρεοειδούς. Η μέθοδος είναι απλή και ασφαλής με λιγότερα ψευδώς αρνητικά αποτελέσματα όταν γίνεται κάτω από υπερηχογραφική καθοδήγηση. Κάθε μονήρης όζος ή όζοι που είναι πάνω από 1 εκατοστό (και δεν είναι «θερμοί») θα πρέπει να παρακεντηθούν.  Σε περίπτωση πολλών όζων παρόμοιου μεγέθους >1εκ η παρακέντηση θα πρέπει να περιοριστεί σε εκείνους που έχουν ύποπτα στοιχεία για κακοήθεια στο υπερηχογράφημα. Μπορεί να χρειασθεί να κάνουμε βιοψία και σε μικρότερους όζους (<1εκ) αν υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για καρκίνο, όπως  ύποπτα ευρήματα στο υπερηχογράφημα, οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του θυρεοειδούς ή ιστορικό προηγούμενης ακτινοθεραπείας στην περιοχή του λαιμού. Η βιοψία μπορεί να χρειασθεί να επαναληφθεί εάν ο όζος που έχουμε ήδη παρακεντήσει συνεχίζει να μεγαλώνει ή αν στην πρώτη βιοψία το υλικό δεν ήταν επαρκές.

Υπάρχει θεραπεία των ασθενών με όζους στον θυρεοειδή;

Οι όζοι του θυρεοειδούς που έχουν χαρακτηρισθεί ως καλοήθεις χρειάζονται παρακολούθηση με κλινική εξέταση, υπερηχογράφημα θυρεοειδούς και προσδιορισμό της TSH κάθε  6-12 μήνες μετά την αρχική βιοψία.  Εάν  ένας όζος αυξάνεται γρήγορα ή εμφανίζει ύποπτα χαρακτηριστικά  κατά την ψηλάφηση είτε μετά από έλεγχο με υπερηχογράφημα, η  παρακέντηση θα πρέπει να επαναλαμβάνεται.   Όλοι οι όζοι με αυξημένη υποψία για κακοήθεια πρέπει να χειρουργούνται με ολική αφαίρεση του θυρεοειδούς. Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι απαραίτητη η συμπληρωματική θεραπεία με χορήγηση ραδιενεργού ιωδίου.

Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι η θεραπεία με θυροξίνη που παλαιότερα αποτελούσε την πιο συνηθισμένη μέθοδο αντιμετώπισης, δεν φαίνεται να αποδίδει όταν χρησιμοποιείται για συρρίκνωση των όζων. Ενδεχομένως να εμποδίζει την ανάπτυξη νέων όζων και να μειώνει το μέγεθος των όζων σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στα αρχικά στάδια και σε περιοχές με ανεπάρκεια ιωδίου, όμως τα αποτελέσματα δεν είναι τόσο ενθαρρυντικά,  ούτε βέβαια μειώνει το μέγεθος των όζων μιας από μακρού εγκατεστημένης βρογχοκήλης.  

Εάν ένας όζος είναι «θερμός» και υπερλειτουργεί αυτόνομα ή πρόκειται για τοξική πολυοζώδη βρογχοκήλη τότε η θεραπεία που ενδείκνυται είναι η αντιμετώπιση του υπερθυρεοειδισμού με  αντιθυρεοειδικά φάρμακα, ή με ραδιενεργό ιώδιο ή  με χειρουργική αφαίρεση του όζου.

Πως θα πρέπει να αντιμετωπίζονται οι έγκυες γυναίκες με όζους θυρεοειδούς;  

Η εκτίμηση των όζων είναι ίδια όπως και στις μη έγκυες  γυναίκες, με εξαίρεση το σπινθηρογράφημα το οποίο αντενδείκνυται στην εγκυμοσύνη. Εάν η εξέταση ενός όζου με βιοψία δείξει στοιχεία κακοήθειας και η διάγνωση γίνει στην αρχή της εγκυμοσύνης, τότε παρακολουθείται υπερηχογραφικά και εφόσον μεγαλώνει σημαντικά σε μέγεθος συστήνεται  χειρουργείο  στο 2ο τρίμηνο, πριν από την 24η εβδομάδα κύησης, που ο  κίνδυνος της  αποβολής είναι μικρότερος. Εάν ο όζος παραμένει σταθερός μέχρι το μέσον της κύησης ή η διάγνωση γίνει στο 3ο τρίμηνο, η επέμβαση μπορεί να προγραμματισθεί αμέσως μετά τον τοκετό αφού δεν φαίνεται να  επηρεάζει το τελικό αποτέλεσμα. Όσον αφορά την επίδραση της εγκυμοσύνης στους όζους του θυρεοειδούς έχει βρεθεί από μελέτες αύξηση του μεγέθους όζων που προϋπάρχουν καθώς και ανάπτυξη νέων όζων, πιθανόν λόγω της ανεπάρκειας ιωδίου που συμβαίνει συχνά κατά την κύηση.

Κωλέττη Αγγελική
Ενδοκρινολόγος – Διαβητολόγος,
Μέλος Ελληνικής Ενδοκρινολογικής Εταιρείας
Μέλος της Ελληνικής Διαβητολογικής Εταιρείας

Διαβάστε ακόμα στο health4you

• Όζοι θυρεοειδούς, τι πραγματικά πρέπει να γνωρίζουμε;
• Θυρεοειδής Αδένας και Εγκυμοσύνη… Απαντάμε στις ερωτήσεις σας!
• Χρήσιμες συμβουλές για το θυρεοειδή το καλοκαίρι