Τέτοια φάρμακα τα οποία για λόγους δεοντολογίας θα τα ονομάσουμε εδώ ελεύθερα φάρμακα , είναι μεταξύ άλλων τα κοινά παυσίπονα -αναλγητικά όπως η παρακεταμολη (depon, panadol) ,η ασπιρίνη , τα αντιβιοτικά ευρέως φάσματος (Augmentin,ceclor, zinadol, klaricid κτλ), τα αντιισταμινικα (Xozal. Aerius, ζιρτεκ κτλ), καθώς και τα αναλγητικά του πεπτικού συστήματος, όπως (nexium, zantac,controloc, peptonorm, primperan, zurcazol κτλ).

Από την άλλη πλευρά υπάρχουν τα φάρμακα εκείνα τα οποία χρήζουν ιατρικής συνταγής, όπως τα αντιαρρυθμικα, τα διουρητικά, τα ογκολογικά, τα αντιπηκτικά , τα αντί υπερτασικά , τα αντιδιαβητικά και πολλά άλλα φάρμακα που θεραπεύουν συγκεκριμένες και συνήθως χρόνιες παθήσεις.

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονίσουμε ότι σημαντικό μερίδιο στην προσέγγιση αυτή κατέχουν τα φάρμακα της ψυχιατρικης ειδικότητας όπως τα βαρβιτουρικά και οι βενζοδιαζεπινες, τα τρικυκλικα αντικαταθλιπτικά κτλ. Σχεδόν όλοι μας αναγνωρίζουμε εμπορικές ονομασίες όπως lexotanil, tavor, xanax , stilnox, φάρμακα τα οποία χρήζουν ειδικής συνταγής ναρκωτικών για την χορήγηση τους ή φάρμακα όπως seropram, Zoloft, remeron κτλ. που χρήζουν μιας ψυχιατρικής γνωμάτευσης για την χορήγηση τους.

Έχοντας λοιπόν υπ όψιν τον τρόπο με τον οποίο η πρόσβαση στα φάρμακα είναι δυνατή, μοιραία γεννιέται στην κοινωνία η ψευδαίσθηση ότι ενδεχομένως τα δυσκολότερα στην πρόσβαση φάρμακα είναι πιο επικίνδυνα από εκείνα, των οποίων η πρόσβαση είναι εύκολη, δηλαδή τα ελεύθερα φάρμακα. Και η γνώμη αυτή ,αν και εν μέρει είναι σωστή ,εν τούτοις μετατρέπεται σε ψευδαίσθηση γιατί η κοινωνία έχει την τάση ενοχοποιώντας τη θεραπεία ,να αθωώνει την δοσολογία.

Και ακριβώς εδώ είναι το μεγάλο λάθος που κάνουν οι περισσότεροι άνθρωποι , ένα λάθος που πολλές φορές είναι ικανό να στοιχίσει ακόμα και την ίδια την ζωή. Εξηγώντας λοιπόν το πώς μπορεί να συμβεί αυτό ,μπαίνουμε στον τομέα της ιατρικής που ονομάζεται φαρμακευτική δηλητηρίαση.

Με τον ορό φαρμακευτική δηλητηρίαση εννοούμε την κατάσταση εκείνη κατά την οποία η παρεχόμενη για θεραπεία ουσία, είτε λογω αστάθμητων παραγόντων όπως συνδυασμός φαρμάκων, είτε λογω υπερδοσολογιας ξεπερνά τα θεραπευτικά για τον οργανισμό επίπεδα και γίνεται τοξική.

Γιατί και με ποιον τρόπο η χρησιμοποίηση ενός ελεύθερου φαρμάκου μπορεί να δημιουργήσει κινδύνους;

Αλήθεια, πόσοι από εμάς δεν έχουμε βιώσει έστω μια φορά, έναν ανυπόφορο πονοκέφαλο, έναν τρομερό πονόδοντο, έναν ενοχλητικό πονόκοιλο; Πόσοι από εμάς δεν ήθελαν όσα περισσότερα παυσίπονα μπορούσαν να πάρουν για να σταματήσουν το δυσάρεστο αυτό συναίσθημα;

Και πόσοι από εμάς το έκαναν; Αρκετοί ασφαλώς. Αλλά ας δούμε κάποια σημεία κατά κατηγορία για τις φαρμακευτικές δηλητηριάσεις:

1. Δηλητηρίαση που προκαλείται από την λήψη υπερβολικής ποσότητας ασπιρίνης. Στην οξεία δηλητηρίαση τα σημεία ποικίλουν με την αύξηση των δόσεων, από τον ήπιο λήθαργο και την υπέρπνοια έως το κώμα και τους σπασμούς. Σε μέτριες δόσεις μπορεί να υπάρξει εφίδρωση, αφυδάτωση, υπέρπνοια, υπερθερμία και ανησυχία. Στην χρόνια δηλητηρίαση μπορεί να υπάρξουν εμβοές, δερματικό εξάνθημα, αιμορραγία, απώλεια βάρους και ψυχικές διαταραχές. Η δηλητηρίαση με ασπιρίνη σε πολύ μικρά βρέφη μπορεί να προκαλέσει πολύ λίγα σημεία και συμπτώματα, διαφορετικά από αυτά της αφυδάτωσης ή της υπέρπνοιας.

θεραπεία: Χορηγείται ενεργός άνθρακας από το στόμα. Για την αφυδάτωση χορηγούνται ενδοφλέβια υγρά, αλλά δεν θα πρέπει να υπερφορτωθεί ο ασθενής. Θα πρέπει να χορηγηθούν αρκετά υγρά, ώστε η αποβολή των ούρων να ανέλθει σε 3-4 mg/kg/h. Η αλκαλοποίηση των ούρων επιτυγχάνεται με την χορήγηση διττανθρακικών. Ο στόχος είναι pH ούρων 8 ή περισσότερο. Αφού επιτευχθεί επαρκής αποβολή των ούρων, θα πρέπει στα χορηγούμενα υγρά να προστεθούν 8 mEq/L καλίου. Μόλις τα επίπεδα καλίου στον ορό φτάσουν τα 5 mEq/L, θα διακοπεί η χορήγησή του. Αν δεν επιτευχθεί αλκαλοποίηση των ούρων, μπορεί να χρειαστεί αιμοδιάλυση.

2. Παρακεταμόλη

• Θανατηφόρος δόση 0,2 -1 g/Kg (για ενήλικα θάνατος με δόση 20 - 25 g).
• Πρόκληση ηπατοτοξικότητας (νέκρωσης του ήπατος) σε δόσεις > 10 – 15 g για ενήλικες > 4 g για παιδιά.
• Συγκεντρώσεις παρακεταμόλης στον ορό Θεραπευτικές : 0,5 – 2 mg/dl.
• Tοξικές : < 12 mg/dl , χωρίς ηπατοτοξική δράση 12 – 30 mg/dl (ηπατική νέκρωση σε 50%) > 30 mg/dl (ηπατική νέκρωση) Θανατηφόρες : 150 mg/dl.
• Χαρακτηριστικά συμπτώματα και εργαστηριακά ευρήματα δηλητηρίασης με παρακεταμόλη
• Συμπτώματα: ναυτία, έμετος, εφίδρωση, ίκτερος, κώμα, θάνατος.
• Εργαστηριακά ευρήματα : Αύξηση τιμών τρανσαμινασών. Αύξηση χολερυθρίνης .Αύξηση χρόνου προθρομβίνης.

3. Φάρμακα με αντισταμινική δράση

Συμπτώματα οξεία δηλητηρίασης: Κεφαλαλγία, ναυτία, ταχυκαρδία, νευρικότητα, ξηρότητα στόματος, επίσχεση ούρων, παραισθήσεις, λήθαργο, υπερθερμία.

Θεραπεία - Αντιμετώπιση: Πλύση στομάχου - Χορήγηση άνθρακα και καθαρτικού

Χρόνια δηλητηρίαση: ακοκιοκυτταριαιμία και απλαστική αναιμία.

4. Ναρκωτικά φάρμακα

Συμπτώματα οξείας δηλητηρίασης: απώλεια συνείδησης, έντονη μύση, επιπόλαια αναπνοή, κυάνωση, ασθενή σφυγμό, υπόταση και σπάνια πνευμονικό οίδημα. Σπαστικότητα των μυών.

Συμπτώματα χρόνιας δηλητηρίασης: εξάρτηση και εθισμός. Συμπτώματα αποστέρησης: κεφαλαλγία, απώλεια βάρους, μυϊκές συσπάσεις του υπογαστρίου και των άκρων, ταχυσφυρμία, άπνοια.

Αντιμετώπιση θεραπείας οξείας δηλητηρίασης: απομάκρυνση της ουσίας με έμετο και πλύση, χορήγηση άνθρακα και καθαρτικά εάν ο ασθενής διατηρεί την επαφή με το περιβάλλον διαφορετικά πλύση και αν προκύψει αντιμετώπιση του ενδεχόμενου shock.

Αντιμετώπιση χρόνιας δηλητηρίασης: Απαιτείται ειδική αντιμετώπιση σε ειδικά νοσοκομεία.

Αντιμετώπιση αποστέρησης: Χρειάζεται ειδική αντιμετώπιση. Η συνήθης μέθοδος είναι να αντικατασταθεί η ουσία που προκαλεί την εξάρτηση.

5. Φάρμακα με κύρια δράση στο πεπτικό

Συμπτώματα: ταχυκαρδία, ερυθρότητα δέρματος, υπερθερμία, κατατονία, κατάργηση αντανακλαστικών, μύση, καταστολή του ΚΝΣ.

Θεραπεία: πλύση στομάχου, χορήγηση άνθρακα και καθαρτικού, άμεση προσοχή στην αναπνοή.

6. Ηρεμιστικά

Συμπτώματα: ζάλη, υπνηλία, αταξία, κώμα, ξηροστομία, ταχυκαρδία, μυδρίαση, ελαφρά υπόταση, καταστολή της αναπνοής. Ελαφρά καταστολή του ΚΝΣ με αταξία μέχρι κώματος. Μπορεί να υπάρξουν καρδιακές ή αναπνευστικές ανωμαλίες.

Θεραπεία: Απομάκρυνση του φαρμάκου με πλύση ή έμετο, χορήγηση άνθρακα, συμπτωματική αγωγή.

Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι κανένα απολύτως φάρμακο δεν είναι άκακο και ασφαλές αν δεν χρησιμοποιείται σωστά και για ιατρικό σκοπό. Σκοπός του άρθρου είναι να ευαισθητοποιηθεί ο συνάνθρωπος για την επικινδυνότητα που κρύβει ακόμα και εκείνο το φάρμακο που δεν απαιτεί ιατρική συνταγή και εφ όσον η συνιστώμενη δόση δεν επιφέρει το επιθυμείτο αποτέλεσμα, να αναζητήσει άμεσα τη γνώση και τη γνώμη εξειδικευμένου ιατρικού προσωπικού καθώς αποδείξαμε ότι η αύξηση της δόσης ακόμα και στο ποιο αθώο σκεύασμα αυξάνει τον κίνδυνο τοξικότητας και απειλής για τη ζωή, παρά βελτιώνει την νοσογόνο κατάσταση.

ΥΓ: η αναφορά στην εμπορική ονομασία κάποιων φαρμάκων έγινε με σκοπό να κατανοήσει ο αναγνώστης την κατηγορία στην οποία εντάσσονται ,και επ ουδενι δεν αποτελεί μομφή της αποτελεσματικότητας και της καταξίωσης τους, στην ιατρική και την θεραπεία.

Κρουστάλης Αθανάσιος
Ειδικός παθολόγος- εξειδικευθείς στις διαταραχές λιπιδίων, και πρόληψη και θεραπεία νόσων που σχετίζονται με την παχυσαρκία.

Διαβάστε και άλλα ενδιαφέροντα άρθρα Παθολογίας εδώ