Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980 το έλκος  του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου ήταν πρακτικά ένα χρόνιο και μη ιάσιμο νόσημα. Οι ασθενείς με πεπτικό έλκος (είτε στομάχου  είτε 12δακτυλου) ήταν καταδικασμένοι να ζουν με έντονα δυσπεπτικά ενοχλήματα τα οποία παρουσίαζαν υφέσεις και εξάρσεις.  Ήταν υποχρεωμένοι να τηρούν μια πολύ αυστηρή δίαιτα  με φτωχά συνήθως αποτελέσματα. Ταυτόχρονα υπήρχε πάντα ο κίνδυνός σοβαρών και απειλητικών για τη ζωή επιπλοκών  που απαιτούσαν νοσοκομειακή περίθαλψη και συχνά χειρουργείο. Καθώς δεν ήταν γνωστή η ακριβής αιτία του έλκους, τα χειρουργεία που γίνονταν ήταν σε μεγάλο βαθμό «ακρωτηριστικά» για το πεπτικό σύστημα καθώς περιλάμβαναν εκτομή του κατώτερου τμήματος του στομάχου και της αρχικής μοίρας του 12/δακτύλου.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 με την ανακάλυψη των αναστολέων της αντλίας πρωτονίων (PPIs, Proto-Pump Inhibitors,«πραζόλες») (φάρμακα που επιτυγχάνουν σημαντική μείωση της οξύτητας των γαστρικών υγρών) υπήρξε για πρώτη φορά η δυνατότητα αποτελεσματικής αντιμετώπισης και επούλωσης των ελκών. Παράλληλα, με την εκρίζωση του ελικοβακτηριδίου (που απαιτεί συνδυασμό αντιβιοτικών και PPIs), μπορούσε να αποτραπεί η επανεμφάνιση του έλκους και να υπάρξει πραγματική και μόνιμη ίαση.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ελκών στομάχου και 12δακτύλου οφείλεται σε δύο μόνο αίτια: το ελικοβακτηρίδιο  και τη χρήση ( ή συχνά την κατάχρηση) μιας κατηγορίας φαρμάκων με ισχυρές αναλγητικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες που ονομάζονται Μη Στεροειδή ΑντιΦλεγμονώδη (ΜΣΑΦ). Ο συνδυασμός δε της ύπαρξης ελκικοβακτηριδίου με τη χρήση ΜΣΑΦ αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης έλκους καθώς και των επικίνδυνων για τη ζωή επιπλοκών. Η χρήση των PPIs, η εκρίζωση του ελικοβακτηριδίου και η αποφυγή των ΜΣΑΦ είναι οι τρεις πυλώνες στους οποίους στηρίζεται η αντιμετώπιση του πεπτικού έλκους.

Η ανακάλυψη του ελικοβακτηριδίου 

Η ανακάλυψη ότι το ελικοβακτηρίδιο βρίσκεται πίσω από το έλκος οδήγησε πολλές φορές στη λανθασμένη εντύπωση ότι για οποιοδήποτε πρόβλημα δυσπεψίας ή ενοχλημάτων στην κοιλιακή χώρα ευθύνεται το ελικοβακτηρίδιο.  Παρότι τις τελευταίες δεκαετίες στην Ευρώπη μειώνεται η συχνότητά του, το ελικοβακτηρίδιο είναι παρόν σε μεγάλο ποσοστό του  πληθυσμού (περίπου 30%, με μικρότερη συχνότητα στις νεότερες γενιές) και κατά συνέπεια είναι πολύ πιθανό ένας ασθενής με δυσπεψία να έχει το ελικοβακτηρίδιο (χωρίς να είναι υποχρεωτικό να ευθύνεται αυτό για τα συμπτώματα του). 

Συνήθως το ελικοβακτηρίδιο δεν προκαλεί έλκος αλλά μια χρόνια γαστρίτιδα που με την πάροδο των δεκαετιών μπορεί να προκαλέσει ατροφία και άλλες διαταραχές στο βλεννογόνο του στομάχου όπως η εντερική μετάπλαση. Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτές οι αλλοιώσεις, σε συνδυασμό και με άλλους (εξωγενείς ή/και γενετικούς) παράγοντες μπορούν να οδηγήσουν έως και σε καρκίνο του στομάχου. Η  εξάλειψη του ελικοβακτηριδίου πριν εγκατασταθεί η ατροφία (και ιδίως σε ασθενείς μέσης και νεότερης ηλικίας) έχει φανεί πως μπορεί να αναστρέψει αυτή τη διαδικασία.

Πρέπει να τονισθεί ότι πόνο στην κοιλιά και δυσπεψία μπορεί να προκαλέσει μία μεγάλη ποικιλία νοσημάτων και μόνο με την κατάλληλη καθοδήγηση από το γιατρό μπορεί να τεθεί η σωστή διάγνωση. Στις μέρες μας ένα μεγάλό ποσοστό ασθενών που υποβάλλονται σε γαστροσκόπηση έχουν συμπτώματα που οφείλονται κυρίως στη γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση και η εκρίζωση του ελικοβακτηριδίου (παρότι μπορεί να επιχειρηθεί) συνήθως δεν αναμένεται από μόνη της να  οδηγήσει σε ανακούφιση των συμπτωμάτων. Επίσης, πολλοί ασθενείς με δυσπεψία ή πόνο στο στομάχι μπορεί να πάσχουν από χολολιθίαση ή ακόμα και στεφανιαία νόσο.

Η γαστροσκόπηση δεν είναι πάντα η πρώτη εξέταση που πρέπει να γίνει σε έναν ασθενή που έρχεται για δυσπεψία. Ο γαστρεντερολόγος με την κλινική εξέταση και το ιστορικό θα πρέπει να διαπιστώσει εάν υπάρχει πιθανότητα να “κρύβεται” πρόβλημα σε άλλα όργανα της κοιλιάς ή του θώρακα (όπως τα χοληφόρα , το πάγκρεας το έντερο ή και η καρδιά, τα μεγαλα αγγεία κ.α.) και να ζητήσει να προηγηθούν οι αντίστοιχες εξετάσεις.

Συμπερασματικά

Σε κάθε ασθενή με έλκος στομάχου θα πρέπει να αναζητούμε και να εκριζώνουμε το ελικοβακτηρίδιο.

Οι ασθενείς με δυσπεψία αλλά χωρίς ελκοπάθεια μπορεί να ωφεληθούν μακροπρόθεσμα από την εκρίζωση του ελικοβακτηριδίου. Στο μεγαλύτερο ποσοστό των ασθενών με δυσπεψία χωρίς ελκοπάθεια η εξάλειψη του ελικοβακτηριδίου δεν θα οδηγήσει σε βελτίωση των συμπτωμάτων. Αντιθέτως οι ασθενείς με δυσπεψία η οποία οφείλεται σε γαστροοισοφαγική παλινδρομήση, με την κατάλληλη αγωγή μπορούν  απαλλαγούν από τα συμπτώματά τους ,ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή όχι του ελικοβακτηριδίου.

Είναι ευθύνη του γαστρεντερολόγου να ενημερώσει σωστά τον ασθενή για το κατά πόσο ευθύνεται το ελικοβακτηρίδιο για τα συμπτώματά του και για το ποια είναι τα αναμενόμενα οφέλη (είτε άμεσα είτε μακροπρόθεσμα) από την εκρίζωσή του. Η θεραπεία εκρίζωσης του ελικοβακτηριδίου απαιτεί πολυήμερη αγωγή με συνδυασμό αντιβιοτικών  που δεν είναι πάντα καλώς ανεκτή από τους ασθενείς και (ακόμη και αν τηρηθεί σωστά το δοσολογικό σχήμα) δε στέφεται πάντα με επιτυχία. 

Υπάρχουν περιπτώσεις που το ελικοβακτηρίδιο είναι πολύ σημαντικό να εκριζωθεί άμεσα. Επίσης υπάρχουν περιπτώσεις που η εκρίζωση είναι χρήσιμο να επιχειρηθεί χωρίς αυτό να είναι απαραίτητο να γίνει άμεσα (οι περισσότεροι ασθενείς ανήκουν σε αυτή την κατηγορία).  Τέλος υπάρχουν και περιπτώσεις που η εξάλειψη του ελικοβακτηριδίου, όχι απλά δεν αποτελεί προτεραιότητα αλλά μπορεί να μην έχει και καμία πρακτική σημασία.

 Από τον Γαστρεντερολόγο κ.Σταύρο Δημόπουλο. Για πληροφορίες, καλέστε στα 6938494714, 2106512150.