Ποιος ο ορισμός της άνοιας;

Με τον όρο άνοια περιγράφουμε μια ποικιλία συμπτωμάτων που αφορούν νοητικές λειτουργίες όπως η μνήμη, η σκέψη, η ομιλία, η προσοχή, ο σχεδιασμός πράξεων και άλλα. Διάφορα εκφυλιστικά νοσήματα του εγκεφάλου καταστρέφουν τα εγκεφαλικά κύτταρα και προκαλούν διαταραχή στις λειτουργίες αυτές. Η νόσος Alzheimer είναι η πιο συχνή από τις εκφυλιστικές νόσους που προκαλούν άνοια. Άλλα είδη άνοιας είναι η αγγειακή, η μετωποκροταφική, η άνοια με σωμάτια Lewy και η άνοια στη νόσο του Πάρκινσον. Η άνοια που οφείλεται σε εκφυλιστικές νόσους δεν είναι αναστρέψιμη και παρουσιάζει συνεχή επιδείνωση. Οδηγεί σε δυσκολία στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή και μακροπρόθεσμα καταλήγει σε αδυναμία αυτοεξυπηρέτησης. Σε παγκόσμιο επίπεδο καταγράφονται 35 εκατομμύρια ασθενείς με άνοια ενώ στην Ελλάδα πάσχουν 160 χιλιάδες άνθρωποι.

Αν πανικοβληθήκατε γιατί δεν θυμάστε που παρκάρατε το αυτοκίνητό σας δεν σημαίνει ότι έχετε Alzheimer.Το ίδιο ισχύει αν δεν θυμάστε ονόματα ή δυσκολεύεστε περιστασιακά να βρείτε λέξεις. Ειδικά οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας χρειάζονται αρκετές υπενθυμίσεις για να θυμηθούν. Είναι αξιοσημείωτο άλλωστε ότι οι περισσότεροι ασθενείς με άνοια δεν αντιλαμβάνονται οι ίδιοι το πρόβλημά τους. Συνήθως οι συγγενείς τους είναι αυτοί που αναζητούν ιατρική βοήθεια.

Υπάρχουν άλλες νοσολογικές οντότητες που μπορεί να υποδυθούν την άνοια οι οποίες, όμως, είναι ιάσιμες και θα πρέπει να ελέγχονται σε κάθε διαταραχή μνήμης. Μία πολύ σημαντική νόσος που πρέπει να αναγνωρίζεται είναι η κατάθλιψη. Η κατάθλιψη μπορεί να εκδηλώνεται με απώλεια μνήμης, προβλήματα στην αφηρημένη σκέψη και στην λήψη αποφάσεων. Επίσης προκαλεί διαταραχή στον ύπνο με αποτέλεσμα μόνιμη κόπωση και διαταραχή της συγκέντρωσης, ελάττωση της διάθεσης, παραμέληση της ατομικής υγιεινής, ανορεξία, απροθυμία, αποφυγή των κοινωνικών επαφών.

Κατάθλιψη και άνοια

Ειδικά στην τρίτη ηλικία η κατάθλιψη και η άνοια μπορεί να εκδηλωθούν με παρόμοια εικόνα και η μία νόσος να διαγνωσθεί στην θέση της άλλης. Επιπλέον, η εμφάνιση κατάθλιψης στην ηλικία αυτή αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας στο μέλλον. Επομένως, η κατάθλιψη, ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται με γνωσιακές διαταραχές, χρειάζεται αντιμετώπιση από τον κλινικό και τακτική παρακολούθηση.

Ποια τα αίτια της άνοιας;

Πολύ συχνά η διαταραχή μνήμης οφείλεται σε χρήση φαρμάκων-ουσιών. Φάρμακα υπναγωγά, αντιεπιληπτικά, αναλγητικά, αντιπαρκινσονικά, αντιψυχωσικά, κορτιζονούχα μπορεί να ευθύνονται για αμνησικά επεισόδια. Ιδιαίτερα σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, οι συνηθισμένες δόσεις των φαρμάκων μπορεί να γίνουν τοξικές λόγω κακής νεφρικής λειτουργίας ή αλληλεπιδράσεων με άλλα φάρμακα. Σημαντική βλαπτική επίδραση στη μνήμη έχει και το αλκοόλ. Η κατάχρηση αλκοόλ τετραπλασιάζει την πιθανότητα εμφάνισης άνοιας. Το αλκοόλ έχει τοξική δράση στα εγκεφαλικά κύτταρα, καταστρέφει τα αγγεία του εγκεφάλου και συνδέεται με διατροφικές διαταραχές και έλλειψη βιταμινών.

Άλλα αντιμετωπίσιμα αίτια άνοιας αφορούν επίκτητες μεταβολικές διαταραχές που οφείλονται σε διάφορα νοσήματα ή σε έλλειψη βιταμινών. Χαρακτηριστικά ο υποθυρεοειδισμός προκαλεί επιβράδυνση των νοητικών διεργασιών, απάθεια και κατάθλιψη και πρέπει να ελέγχεται σε κάθε περίπτωση διαταραχής μνήμης. Η διάγνωση μπορεί να τεθεί με μία απλή εξέταση αίματος. Η έλλειψη βιταμίνης Β12 προκαλεί, εκτός από αναιμία, έκπτωση μνήμης, ευερεθιστότητα και κατάθλιψη. Η βιταμίνη αυτή υπάρχει στο κόκκινο κρέας, στα αβγά, στο συκώτι, στα όστρακα, στο κοτόπουλο. Στους ηλικιωμένους μπορεί να υπάρχει ελαττωμένη πρόσληψη λόγω κακής διατροφής συνήθως, όμως, η έλλειψή της οφείλεται σε ανεπαρκή απορρόφησή της από το έντερο.

Νόσοι του κολλαγόνου όπως είναι ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος σχετίζονται επίσης με νοητική έκπτωση. Η χρόνια αναπνευστική ανεπάρκεια, μέσω της αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα και της κακής οξυγόνωσης του εγκεφάλου, επηρεάζει τη μνήμη δυσμενώς.

Τέλος να αναφέρουμε ένα ακόμα αναστρέψιμο αίτιο άνοιας στις ηλικίες άνω των 50, τον υδροκέφαλο φυσιολογικής πίεσης. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει αυξημένη πίεση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού, του υγρού δηλαδή που κυκλοφορεί φυσιολογικά στον εγκέφαλο και στον νωτιαίο μυελό. Η αύξηση αυτή εκδηλώνεται με αστάθεια, διαταραχή μνήμης και ακράτεια ούρων. Συνήθως είναι ιδιοπαθής, δηλαδή χωρίς αναγνωρίσιμο αίτιο, αλλά μπορεί και να οφείλεται σε παρελθούσες μηνιγγίτιδες ή αιμορραγίες. Η διάγνωσή της γίνεται μέσω της απεικόνισης του εγκεφάλου και μέτρησης της πίεσης του εγκεφαλονωτιαίου υγρού. Μπορεί να αντιμετωπισθεί με την τοποθέτηση βαλβίδας παροχέτευσης του υγρού με άριστα αποτελέσματα.

Επομένως, αν αισθάνεστε ότι η μνήμη σας φθίνει θα πρέπει να εξετασθείτε από κάποιον ειδικό για να προσδιορισθεί αν υπάρχει όντως πρόβλημα και τι είδους. Χρειάζεται λεπτομερής λήψη ιστορικού, προσεκτική εξέταση, έλεγχος με ειδικά τεστ μνήμης και ενδεχομένως απεικονιστικές εξετάσεις.

Στην περίπτωση που ξεχνάτε λοιπόν δεν χρειάζεται πανικός αλλά χρειάζεται έλεγχος!

Σαλή Δήμητρα Νευρολόγος

Διπλωματούχος Κλινικής Νευρολογίας του Κολλεγιακού Πανεπιστημίου του Λονδίνου
Επιμελήτρια Νευρολογικής Κλινικής, Ευρωκλινική Αθηνών