Ως άνοια ορίζεται ένα πολυπαραγοντικό σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από την έκπτωση των ανώτερων νοητικών λειτουργιών. Αυτές περιλαμβάνουν την μνήμη, τον λόγο, τον προσανατολισμό, την ορθή κρίση και την αφηρημένη σκέψη. Η νοητική έκπτωση συνήθως συνοδεύεται από διαταραχή συμπεριφοράς και απώλεια λειτουργικότητας στο εργασιακό και κοινωνικό περιβάλλον. Σήμερα μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα συμπτώματα της άνοιας και να παρέμβουμε θετικά στην οικογένεια και στο φυσικό περιβάλλον του ασθενή.Προκειμένου να γίνει σωστή διάγνωση θα πρέπει να αποκλεισθούν καταστάσεις που επηρεάζουν τις γνωστικές λειτουργίες όπως ψυχιατρικά σύνδρομα, στέρηση βιταμινών, λήψη φαρμάκων, αλκοολισμός κ.α. Ο προσδιορισμός του τύπου της άνοιας βασίζεται σε διεθνώς αποδεκτά και θεσπισμένα κριτήρια.

Ο συχνότερος τύπος άνοιας είναι η άνοια τύπου Alzheimer (ΑΤΑ) που αφορά το 60% των περιπτώσεων. Περιγράφηκε το 1907 από τον Γερμανό Alois Alzheimer και εξακολουθεί να βρίσκεται στο επίκεντρο της έρευνας των επιστημόνων. Η συχνότητα εμφάνισης της ΑΤΑ αυξάνει με την ηλικία, κυρίως μετά τα 65 έτη.Η ΑΤΑ οφείλεται κυρίως στην παθολογική συσσώρευση μίας πρωτείνης που καλείται αμυλοειδές. Η πρωτείνη αυτή βρίσκεται και στους υγιείς εγκεφάλους. Για κάποιο λόγο όμως στην ΑΤΑ δρα τοξικά καταστρέφοντας τα εγκεφαλικά κύτταρα και τελικά οδηγώντας σε ατροφία του εγκεφάλου. Έχουν ενοχοποιηθεί διάφοροι παράγοντες για την εμφάνιση της παθολογικής αυτής διαδικασίας: κληρονομικοί, διατροφικοί, μορφωτικοί, κοινωνικοοικονομικοί και δημογραφικοί. Η κατάθλιψη, η έλλειψη φυσικής άσκησης και η κοινωνική απομόνωση ενοχοποιούνται επίσης στην εμφάνιση της νόσου.

Κύριο και πρώιμο σύμπτωμα της νόσου είναι η διαταραχή της μνήμης. Υπάρχει δυσκολία στην αποθήκευση πρόσφατων πληροφοριών και γεγονότων, δυσκολία στην εύρεση λέξεων, ελαττωμένη ευφράδεια λόγου. Η καθημερινή δραστηριότητα του πάσχοντα προσβάλλεται: η απόδοση στην εργασία, η χρήση μέσων μεταφοράς, η οικονομική διαχείριση προοδευτικά εκπίπτουν. Στα βαρύτερα στάδια της νόσου ο ασθενής καθηλώνεται κινητικά και εξαρτάται αποκλειστικά από τους άλλους.

Εκτός από την άνοια τύπου Alzheimer υπάρχουν και άλλες κατηγορίες ανοϊκών συνδρόμων όπως η αγγειακή άνοια, οι μετωπιαίες άνοιες και η άνοια με παρκινσονισμό. Τα σύνδρομα αυτά είναι πιο σπάνια από την ΑΤΑ. Σε όλες τις κατηγορίες αυτές υπάρχει διαταραχή στις νοητικές λειτουργίες και στην καθημερινή δραστηριότητα. Κάθε μία όμως από αυτές έχει και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα στις μετωπιαίες άνοιας κυρίως εμφανίζεται αλλαγή στην προσωπικότητα του ασθενή. Η σωστή διάγνωση και διάκριση μεταξύ των συνδρόμων βασίζεται στην αξιολόγηση από έμπειρο εξεταστή και στη σωστή εφαρμογή των κριτηρίων.

Για τη διάγνωση της άνοιας είναι απαραίτητη η λήψη καλού ιστορικού από τον ασθενή και τους συγγενείς του το οποίο να εστιάζει στην έναρξη, στην πορεία και στα χαρακτηριστικά των νοητικών λειτουργιών. Ο ρόλος του νευρολόγου στη διάγνωση της άνοιας είναι καθοριστικός και η νευρολογική εξέταση κρίνεται απαραίτητη. Προκειμένου να διευκρινιστεί ο βαθμός και το είδος της διαταραχής πρέπει ο ασθενής να υποβάλλεται σε ειδικές νευρο-ψυχολογικές δοκιμασίες (τεστ). Τα τεστ αυτά έχουν τη μορφή ερωτηματολογίου. Ελέγχουν διάφορες εγκεφαλικές λειτουργίες και φανερώνουν ακόμα και πολύ ήπιες βλάβες. Έτσι μπορούμε να διακρίνουμε τους ασθενείς που πάσχουν από άνοια από αυτούς που παρουσιάζουν άλλου είδους διαταραχή. Επίσης μπορεί να καθορισθεί η βαρύτητα της βλάβης καθώς και να παρακολουθείται η εξέλιξή της.

Στη διάγνωση της άνοιας συμβάλλουν και άλλες εξετάσεις. Κυρίως χρησιμοποιούνται απεικονιστικές τεχνικές όπως είναι η μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου. Βοηθητικές είναι επίσης οι εξετάσεις αίματος και το εγκεφαλογράφημα κατά περίπτωση.Στην Ευρωκλινική Αθηνών λειτουργεί τμήμα που ερευνά τις διαταραχές μνήμης. Οι ασθενείς εξετάζονται και αξιολογούνται από έμπειρο νευρολόγο. Εφαρμόζονται τεστ μνήμης και γίνεται περαιτέρω έλεγχος αν κριθεί απαραίτητο. Οι ασθενείς καταγράφονται έτσι ώστε να υπάρχει δυνατότητα παρακολούθησής τους στο χρόνο.

Για την αντιμετώπιση της άνοιας υπάρχουν πλέον ειδικά σκευάσματα τα οποία βελτιώνουν τα συμπτώματα και καθυστερούν την επιδείνωσή της. Δυστυχώς δεν υπάρχει κάποια αγωγή που να σταματά πλήρως την εξέλιξη της νόσου. Βασικό μέλημα αρχικά είναι η ενημέρωση του ασθενή και του περιβάλλοντός του. Εφαρμογή ασκήσεων νοητικής ενδυνάμωσης, άσκησης, κινητοποίησης και η τροποποίηση της καθημερινότητας διευκολύνουν τη ζωή του ασθενή αλλά και των φροντιστών. Στα μεσαία προς βαρύτερα στάδια η απλούστευση των καθημερινών δραστηριοτήτων και η εξασφάλιση της αξιοπρέπειας και σωματικής άνεσης του ασθενή είναι επιβεβλημένες.

Ευχαριστούμε πολύ την κα.Σαλή Δήμητρα,Νευρολόγο, Διπλωματούχο Κλινικής Νευρολογίας του Κολλεγιακού Πανεπιστημίου του Λονδίνου και Επιμελήτρια Νευρολογικής Κλινικής, Ευρωκλινική Αθηνών